Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD) – jedna z najczęstszych chorób siatkówki

Zwyrodnienie plamki żółtej związane z wiekiem (AMD – ang. age-related macular degeneration) to choroba siatkówki obejmująca jej centralną część. Narażone są na nią osoby po 50. roku życia. W tej grupie wiekowej AMD stanowi najczęstszą przyczynę całkowitej utraty wzroku. Całkowite wyleczenie jest aktualnie niemożliwe, ale można łagodzić objawy schorzenia i spowolnić postęp zmian. Leczeniem chorób siatkówki oka w Krakowie zajmuje się OKOAKCENT.

Czym jest plamka żółta?

Plamka żółta to niewielki fragment siatkówki zlokalizowany w osi optycznej oka. Cechuje się bardzo dużym zagęszczeniem fotoreceptorów, przede wszystkim – czopków. To właśnie ta struktura ma największy udział w widzeniu barwnym, zapewnia ostrości widzenia i możliwość rozróżniania detali obrazu. Za główną funkcję plamki żółtej (uwarunkowaną jej lokalizacją na siatkówce) uznaje się tzw. widzenie centralne, czyli zdolność wyraźnego postrzegania obiektów znajdujących się w centrum pola widzenia. Żółta plamka w oku zawdzięcza swoją nazwę barwnikowi (luteinie), który w tej strukturze występuje w dużym stężeniu.

Przyczyny zwyrodnienia plamki żółtej

Podobnie jak wszystkie tkanki ciała plamka żółta „zużywa się” w miarę starzenia się organizmu. To dlatego AMD dotyczy prawie 30% osób po 70. roku życia. Pogarszanie się jakości wzroku dotyczy wszystkich, ale choroba siatkówki rozwija się wówczas, gdy sprzyjają temu także inne (niż zaawansowany wiek) czynniki, do których należą:

• uwarunkowania genetyczne (AMD u bliskich krewnych),
• palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu,
• nadmierna ekspozycja oczu na promieniowanie UV,
• otyłość,
• cukrzyca,
• choroby sercowo-naczyniowe (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca),
• dieta obfitująca w cholesterol, nasycone kwasy tłuszczowe, a uboga w przeciwutleniacze.

Badacze zaobserwowali także, że AMD najczęściej dotyka ludzi rasy białej, a przy tym zapada na nią więcej kobiet niż mężczyzn.

Objawy zwyrodnienia plamki żółtej

Pierwsze objawy AMD są niespecyficzne i trudne do uchwycenia przez chorego, zwłaszcza gdy dotyczą tylko jednego oka, podczas gdy prawidłowy obraz z drugiego pozwala skompensować zaburzenia widzenia. Dlatego właśnie warto wykonywać regularne badania diagnostyczne w gabinecie okulisty, które pozwalają rozpoznać chorobę, nim stanie się dla pacjenta uciążliwa.

Najwcześniej dostrzeganym objawem jest zwykle pogorszenie ostrości widzenia, zwłaszcza centralnego. AMD utrudnia czytanie (litery zdają się niewyraźne i rozmazane), powoduje zniekształcenia w obrazie linii prostych (wydają się wręcz falować przed oczami), rozmycie krawędzi oglądanych przedmiotów, a także zmniejszenie wrażliwości na kontrast barwny (kolory zdają się wyblakłe).

W miarę rozwoju choroby siatkówki oka wyżej wymienione objawy nasilają się. Z czasem w polu widzenia pojawia się tzw. mroczek centralny – ciemna plama, która zdaje się przesłaniać środek spostrzeganego obrazu. Postęp AMD skutkuje stopniowym powiększaniem się mroczka i pogarszaniu się widzenia (zanikiem ostrości obrazu, kontrastu, barw) na obrzeżach jego pola. Rozwojowi choroby nie towarzyszą dolegliwości bólowe.

Zwyrodnienie plamki żółtej może dotyczyć tylko jednego oka, ale jeśli w nim wystąpi, z dużym prawdopodobieństwem za jakiś czas ujawni się też w drugim oku. Choroba postępuje w różnym tempie – od kilku tygodni do kilku lat. Nieleczona najczęściej prowadzi do całkowitej utraty wzroku.

Dwie postaci AMD – sucha i wysiękowa

Wyróżnia się dwie postaci AMD. Najczęstsza, bo dotycząca około 85-90%, przypadków, to postać sucha. Polega na powolnej degeneracji komórek barwnikowych i fotoreceptorów plamki żółtej oraz odkładaniu się w siatkówce złogów hialiny (substancji białkowej), które tworzą tzw. druzy i mogą uciskać na nerw wzrokowy, przyczyniając się do pogorszenia widzenia. Przy suchym AMD zmiany postępują przez wiele lat i zwykle nie prowadzą do całkowitej utraty wzroku.

Ostra, wysiękowa postać choroby dotyka 10-15% pacjentów z AMD. Może rozwinąć się w krótkim czasie (nawet kilku dni) u osoby, która dotąd nie miała zdiagnozowanego zwyrodnienia plamki żółtej albo w przebiegu AMD suchego. Schorzenie polega na tworzeniu się nowych, patologicznych naczyń krwionośnych pod siatkówką,które mogą pękać, powodując krwotoki lub obrzęki, a tym samym odwarstwienie siatkówki. W tej postaci AMD szybko dochodzi do pogorszenia widzenia właściwego zaawansowanej fazie AMD suchego, a nawet do całkowitej ślepoty.

Czy zwyrodnienie plamki żółtej można wyleczyć?

Zmian zwyrodnieniowych nie da się cofnąć, ale dzięki odpowiedniej terapii można spowolnić ich postęp. Jak zatrzymać zwyrodnienie plamki żółtej? Zależy to od postaci choroby i stopnia jej zaawansowania.

W postaci suchej AMD stosuje się głównie suplementację diety preparatami zawierającymi substancje, które mogą spowolnić progresję choroby:

• witaminy (A, C, E),
• cynk i selen,
• nienasycone kwasy tłuszczowe (m.in. DHA).
• przeciwutleniacze (luteinę, zeaksantynę).

Oczywiście pacjent powinien komponować jadłospis z wykorzystaniem produktów zawierających wyżej wymienione składniki. Istotnym elementem terapii jest też zmiana stylu życia i eliminacja czynników ryzyka rozwoju choroby. W niektórych przypadkach suchego AMD, zwłaszcza na bardzo wczesnym etapie, możliwe jest zastosowanie laseroterapii, która nie tylko hamuje postęp choroby, ale nawet powoduje wycofanie się zmian.

Postać wysiękowa AMD wymaga znacznie intensywniejszego leczenia, które oczywiście warto uzupełnić o wyżej opisane postępowanie. Przede wszystkim jednak chory otrzymuje w tzw. iniekcjach doszklistkowych (czyli do komory ciała szklistego oka) preparaty hamujące wzrost patologicznych naczyń krwionośnych. Inną metodą leczenia AMD wysiękowego jest laseroterapia fotodynamiczna (PDT), która pozwala na niszczenie chorobowo zmienionych tkanek. Oba rodzaje zabiegów prowadzą do przywrócenia siatkówki do jej normalnego położenia. Niestety, nie powodują poprawy widzenia, jeśli doszło już do częściowej utraty wzroku.

Profilaktyka zwyrodnienia plamki żółtej

Nie sposób całkowicie zapobiec zmianom zwyrodnieniowym związanym z wiekiem, niemniej można znacznie obniżyć niebezpieczeństwo rozwoju AMD, eliminując czynniki ryzyka. W trosce o wzrok warto prowadzić zdrowy tryb życia, uważnie komponować dietę, unikać używek, chronić oczy przed promieniowaniem UV (nie tylko w letnie, słonecznie dni!). Kluczowym elementem profilaktyki jest regularne badanie wzroku, które pozwala wykryć chorobę w bardzo wczesnym stadium i spowolnić postęp zmian.