Tonometria – czemu służy badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i na czym polega?

Tonometria to pomiar ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Należy do rutynowych badań wykonywanych w gabinecie okulisty. Służy przede wszystkim profilaktyce jaskry – częstej choroby oczu, która może prowadzić nawet do całkowitej i nieodwracalnej utraty wzroku. Regularne badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego daje szansę na powstrzymanie postępu zmian we wczesnym stadium choroby.

Czym jest w ciśnienie w oku? Jaka jest jego rola?

Znaczenie zjawiska, jakim jest ciśnienie wewnątrzgałkowe (IOP – ang. intraocular pressure), przyrównać można do funkcji ciśnienia powietrza w napompowanej piłce. IOP pozwala utrzymać zbliżony do kulistego kształt gałki ocznej, dzięki czemu swoją stabilność zachowuje cały układ optyczny oka. Przy stałym, prawidłowym ciśnieniu wpadające do oka promienie światła w odpowiedni sposób przechodzą przez jego struktury, co sprawia, że obraz jest właściwie odwzorowany na siatkówce. Rolą IOP jest także utrzymywanie we właściwym położeniu siatkówki (nie jest w pełni przymocowana do ściany oka).

Ciśnienie wewnątrzgałkowe zależy od równowagi między produkcją cieczy wodnistej, a jej odpływem z gałki ocznej. Ciecz wodnista to płyn, który przepływając przez oko, dostarcza mu odżywczych i odprowadza z niego szkodliwe metabolity. Jeśli dochodzi do jej nadprodukcji lub gdy jej odpływ jest utrudniony, ciśnienie w oku jest za wysokie i wywołuje ucisk na wewnątrzgałkowy odcinek nerwu wzrokowego, co prowadzi do jego degeneracji i stopniowego pogarszania się wzroku. Wysokie ciśnienie w oku może też powodować uszkodzenia i choroby siatkówki oka.

Objawy podwyższonego ciśnienia w oku

Zbyt wysokie ciśnienie w oku początkowo nie wywołuje żadnych symptomów lub ma niespecyficzne objawy, jakie wystąpić mogą po długiej pracy przy komputerze czy przy niedoborze witamin. Należą do nich:

• szybkie męczenie się wzroku,
• zaczerwienienie lub/i łzawienie oczu,
• nadwrażliwość na światło,
• zaburzenia widzenia w postaci drgającego obrazu, mroczków czy błysków przed oczami,
• przewlekły ból głowy

Charakterystyczny, choć we wczesnej fazie zmian często niedostrzeganym przez pacjentów objawem przewlekle podwyższonego ciśnienia w oku jest stopniowa utrata pola widzenia. Chory długi czas dobrze widzi przedmioty na osi wzroku, ale nie dostrzega obiektów tzw. kątem oka.

Gwałtowny wzrost ciśnienia w oku, który jest wskazaniem do pilnej wizyty u okulisty, powoduje:

• nagły spadek jakości widzenia (ostrości, zdolności rozróżniania barw),
• światłowstręt,
• widzenie tęczowych okręgów wokół źródeł światła,
• rozszerzenie źrenicy, a często tez jej nieregularny kształt,
• stwardnienie i zaczerwienienie gałki ocznej,
• silny, promieniujący ból oka,
• nudności, wymioty.

Taki stan może grozić nagłą utratą wzroku. Nie zawsze można mu zapobiec, niemniej regularne badania diagnostyczne pozwalają ograniczyć ryzyko jego wystąpienia.

Na czym polega badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego?

Ciśnienia wewnątrzgałkowego nie można zbadać bezpośrednio – jego wartość określa się, sprawdzając napięcie gałki ocznej poprzez ucisk rogówki. Badanie opiera się na zasadzie, zgodnie z którą ciśnienie panujące we wnętrzu kuli jest równe sile potrzebnej do jej spłaszczenia, podzielonej przez wielkość powierzchni spłaszczenia. Procedurę przeprowadza się z użyciem specjalnego urządzenia – tonometru. W okulistyce wykorzystuje się kilka typów tonometrów.

Tonometria impresyjna (wgłobieniowa)

Pomiar ciśnienia w oku z wykorzystaniem tonometru Schiøtza to najstarsza z metod, choć wciąż stosowana w praktyce okulistycznej. IOP wylicza się w oparciu o informację, jakiej masy potrzeba do wgłobienia rogówki. Tonometria impresyjna jest badaniem kontaktowym, wymagającym miejscowego znieczulenia. Podczas procedury specjalista uciska gałkę oczną z użyciem urządzenia wyposażonego w ciężarek o określonej masie. Opór, jaki stawia rogówka, świadczy o wartości ciśnienia panującym wewnątrz gałki ocznej. Ta metoda pomiaru obarczona jest ryzykiem błędu wynikającym z różnic w elastyczności rogówki u poszczególnych pacjentów.

Tonometria aplancyjna

Inną, nowocześniejszą metodą kontaktową (również wymagającą znieczulenia) jest tonometria aplancyjna wykonywana tonometrem Goldmanna. Aktualnie jest to standard w badaniu ciśnienia wewnątrzgałkowego. Podobnie jak tonometria impresyjna bazuje na zjawisku odkształcenia rogówki, ale pozwala na uzyskanie bardziej precyzyjnego wyniku. Badanie wykonuje się w lampie szczelinowej, co ułatwia obserwację rogówki. Przed wykonaniem tonometrii oko zakrapla się roztworem fluoresceiny, która emituje światło pod wpływem działania lampy. Gdy okulista uciska rogówkę tonometrem, wokół jego końcówki, którą stanowi specjalny pryzmat, tworzy się menisk widziany w postaci półokręgów. Na ich podstawie można odczytać wartość ciśnienia w oku.

Tonometria bezkontaktowa (air-puf)

Jedną z najnowocześniejszych metod tonometrii jest bezkontaktowe (niewymagające znieczulenia) badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego z użyciem podmuchu sprężonego powietrza. Podobnie jak w klasycznej tonometrii pod wpływem jego działania rogówka odkształca się, a zjawisko to rejestruje układ optyczny tonometru. Ciśnienie w oku obliczane jest metodą komputerową, w oparciu o stopień ugięcia rogówki.

Jaka jest norma ciśnienia wewnątrzgałkowego?

Ciśnienie w zdrowym oku waha się w ciągu doby o około 5 mmHg. Prawidłowy poziom ciśnienia wewnątrzgałkowego mieści się w zakresie 10–21 mmHg. Najwyższe wartości w granicach normy uważa się już za stan, który powinien być monitorowany ze względu na ryzyko rozwoju jaskry.